Στις μέρες μας η Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή είναι συχνά εμφανής σε παιδιά σχολικής ηλικίας, εκδηλώνεται με άγχος αποχωρισμού, κοινωνικό άγχος, φοβίες. Πολλοί παιδίατροι και αναπτυξιολόγοι συμβουλεύουν τους γονείς να προσέχουν τα δικά τους συναισθήματα και τον τρόπο που ο ίδιοι διαχερίζονται τις καταστάσεις καθώς αυτά μεταφέρονται στα παιδιά. Αρκετά συχνά γονείς αναζητούν λύσεις για τη μείωση του άγχους που εμφανίζουν τα παιδιά τους. Είναι πολύ σημαντικό κατά την παρέμβαση από ειδικό να αξιολογείται ο τρόπος λειτουργίας της οικογένειας καθώς τα γνωστικά σχήματα των γονέων παιρνούν μέσω της μίμησης στα παιδιά.
Το άγχος είναι ένα συναίσθημα, το οποίο μπορεί να χαρακτηριστεί ως φυσιολογικό αλλά και ως παθολογικό ανάλογα την ένταση του και τη διάρκειά του. Ως φυσιολογικό συναίσθημα είναι ωφέλιμο καθώς κινητοποιεί το άτομο για δράση ενώ ως παθολογικό κάνει ακριβώς το αντίθετο, το καθιστά δυσλειτουργικό στην καθημερινότητά του.
Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (ΓΣΘ) μπορεί αποτελεσματικά να βοηθήσει ένα παιδί και την οικογένειά του στη διαχέιριση του άγχους.
Σύμφωνα με τη ΓΣΘ υπάρχουν 4 Σ (Σκέψη, Συναίσθημα, Συμπεριφορά, Σωματικά Συμπτώματα), τα οποία δείχνουν πώς το άγχος διογκώνεται μέσα από ασταμάτητους φαύλους κύκλους.
Ένας Γνωσιακός θεραπευτής θα προσπαθήσει να κατανοήσει μια κατάσταση διερευνόντας τα παραπάνω και να βοηθήσει το άτομο να σπάσει τον κύκλο. Το άγχος είναι μια φυσιολογική σωματική και ψυχική αντίδραση σε μια απειλή, για παράδειγμα αν βρισκόμασταν στη ζούγκλα και είχαμε απεναντί μας μια αρκούδα, το άγχος θα μας κινητοποιήσει είτε για να τρέξουμε μακριά είτε για να παλέψουμε. Στην καθημερινότητά μας ο άνθρωπος βρίκεται αντιμέτωπος με στρεσογόνες καταστάσεις χωρίς όμως να απειλείται η ζωή του με αποτέλεσμα να ακινητοποιείται και να είναι δυσλειτουργικός. Στους εφήβους οι ολοένα αυξανόμενες απαιτήσεις από τον κοινωνικό περίγυρο και οι συναισθηματικές και σωματικές αλλαγές λόγω της ηλικίας δημιουργούν ευκαιρίες για εγκαθίδρυση γενικευμένου άγχους.
Επιπλέον ορισμένες στάσεις της οικογένειας χαρακτηρίζονται τοξικές καθώς διαδραματίζουν ρόλο στην ανάπτυξη διαταραχής στα παιδιά, όπως:
- Επικριτική στάση
- Απορριπτική στάση
- Συναισθηματική υπερεμπλοκή
Τι μπορούμε να κάνουμε;
Σε καταστάσεις όπου το άγχος έχει διάρκεια, είναι έντονο και το άτομο υποφέρει από αυτό, δεν θα πρέπει να διστάζετε να ζητήσετε βοήθεια από κάποιον ειδικό. Υπάρχουν πιθανότητες ένα αγχωμένο παιδί να εξελιχθεί σε έναν καταθλιπτικό ενήλικα.
Στόχος παρέμβασης στη Διαχείριση Συναισθηματικών Διαταραχών
- Ψυχοεκπαίδευση του παιδιού και της οικογένειά του (τι συμβαίνει)
- Εντοπισμός και έλεγχος δυσλειτουργικών σκέψεων
- Ανάπτυξη δεξιοτήτων (λειτουργικός τρόπος διαχείρισης του άγχους: συναισθηματική αναγνώριση, έλεγχος συναισθηματικών συμπτωμάτων, συμπεριφορικές αλλαγές)
- Πρόληψη υποτροπών (αυτοαξιολόγηση)
Ο ρόλος της Οικογένειας
- Ενίσχυση της αυτονομίας του παιδιού
- Πρότυπο λειτουργίας για το παιδί
- Εκπαίδευση στις αρχές της υγιούς και μη βίαιης επικοινωνίας
- Συνειδητοποίηση προσωπικών δυσλειτουργικών σχημάτων
Οι γονείς γίνονται συνθεραπευτές για το παιδί αλλά και για τους ίδιους υιοθετώντας έναν πιο υγιή τρόπο σκέψης.
Με τη βοήθεια ενός Γνωσιακού Θεραπευτή το παιδί/έφηβος θα μάθει να:
- αναγνωρίζει τα συναισθήματά του και να τα αξιολογεί σωστά
- παρατηρεί τον εαυτό του, τον τρόπο που σκέφτεται και υπό ποιές συνθήκες και αιτίες το άγχος του γίνεται μεγάλο.
- εντοπίζει σωματικές ενοχλήσεις καθώς και τρόπους χαλάρωσης.
Σταδιακά θα υιοθετήσει στρατηγικές γνωσιακού τύπου, θα τροποποιήσει τις δυσλειτουργικές του σκέψεις και θα είναι σε θέση να επιλύει τα προβλήματά του μέσα από την εξέρευση εναλλακτικών λύσεων.
Είναι σημαντικό να γνωρίζετε ότι τα συναισθήματα και οι συμπεριφορές των ανθρώπων επηρεάζονται από την αντίληψη, την ερμηνεία δηλαδή των γεγονότων (Beck). Το ίδιο γεγονός νοηματοδοτείται από τους ανθρώπους διαφορετικά ανάλογα με τον τρόπο που το προσεγγίζουν, για αυτό το λόγο υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι ακόμα και σε μεγάλες δυσκολίες δεν κλονίζονται διότι εστιάζουν στο θετικό που μπορεί να βγει από μια κατάσταση. Καθημερινά περνούν από το μυαλό μας απίστευτα πολλές ιδέες (αυτόματες σκέψεις), πολλές από αυτές δεν είναι ρεαλιστικές αλλά δείχνουν αξιόπιστες με αποτέλεσμα να τις πιστεύουμε σαν αληθινές.
Π.χ. Ο Γιώργος και η Μαρία έιναι συμμαθητές και φίλοι. Το πρωί της Δευτέρας η Μαρία λέει καλημέρα στον Γιώργο εκείνος όμως δεν της ανταποδίδει. Η Μαρία σε αυτό το γεγονός μπορεί να σκεφτεί είτε αρνητικά είτε θετικά. Δηλαδή με τον αρνητικό τρόπο σκέψης θα μπορούσε να σκεφτεί ότι ο Γιώργος δεν τη συμπαθεί και δεν της είπε καλημέρα, ενώ με έναν πιο θετικό τρόπο σκέψης να σκεφτεί ότι μήπως δεν την άκουσε ή μήπως είναι απορροφήμένος σε δικές του σκέψεις. Ανάλογα την ποιότητα της σκέψης θα επηρεαστεί το συνάισθημα, η συμπεριφορά αλλά και το σώμα της Μαρίας. Για μπείτε λίγο στη θέση της και προσπαθήστε να παρατηρήσετε πώς αισθάνεστε και πώς θα πράττατε και στις δυο περιπτώσεις. Κατά αυτόν τον τρόπο όλα γύρω μας είναι ουδέτερα, εμείς οι ίδιοι είναι που δίνουμε χρώμα στα γεγονότα αυτά.
Δυο πολύ χρήσιμα εργαλεία που θα μπορούσατε να αξιοποιήσετε για να βοηθήσετε τα παιδιά σας να διαχειριστούν τα συναισθήματά τους είναι τα εξής:
- Ρίτσα Ψύλλου & Ζαφειροπούλου Μαρία. (2009) «Τα φιλαράκια, πώς να αντιμετωπίσουμε τα αρνητικά συναισθήματά μας». Αθήνα. Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα
- Αγγελοσοπούλου Αργυρούλα & Ζαφειροπούλου Μαρία. (2012). «Ο Αγχόσαυρος –οδηγός διαχείρισης συναισθημάτων με γνωσιακές συμπεριφορικές τεχνικές». Αθήνα. Εκδόσεις Πεδίο
Ιωάννα Αλπέρτη
Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια
Για επικοινωνία: [email protected]